Có khi nào các bạn thắc mắc rác sẽ được chở đi đâu sau những chuyến xe, nơi nào có thể chứa hàng tấn rác liên tục hàng ngày không ngừng nghỉ? Đó là các bãi chôn lấp (landfill).
Bãi chôn lấp cơ bản là một cái hố khổng lồ, được lót đáy bằng đất sét hoặc màng nhựa để ngăn không cho rác ảnh hưởng tới nguồn nước ngầm. Bức tranh lý tưởng của bãi chôn lấp đó là một nơi ủ rác tập trung. Khi được chuyển tới, rác sẽ được phân loại để tái chế, những rác không được tái chế sẽ tập trung vào một cái hố và phân hủy từ từ theo thời gian. Khi một bãi chôn lấp đã đầy, một tầng đất trồng đủ dày được bao phủ lên, đảm bảo rằng cây có thể sống được và phủ xanh thành một cái đồi. Sau nhiều nhiều năm thì nó trở lại thành một khu đất bình thường.
Tuy nhiên sự thật không đẹp như mơ, hầu hêt các bãi chôn lấp đều không biến mất an toàn như vậy mà chứa rất nhiều hiểm họa. Và hãy dạo một vòng quanh bãi chôn lấp thực tế:
Leachate (nước rữa – từ này nghe nó ghê nên mình gọi là leachate ) là vấn đề số 1 của bãi chôn lấp. Qua thời gian, bãi chôn lấp sẽ tích tụ được một lượng nước rác chảy xuống dưới đáy. Chất lỏng này được gọi là leachate, và nó rất là kinh khủng, bao gồm rất nhiều thứ như nước mưa, thức ăn thừa, hóa chất và nước rò rỉ từ một số loại rác nguy hiểm không được vứt đúng chỗ như pin. Leachate là một mối hiểm họa rất lớn với môi trường. Leachate trở nên kinh khủng hơn vì rác hiện đại vô cùng phức tạp, việc phân loại là rất khó và tốn sức nên hầu hết các bãi chôn lấp chỉ phân loại rác qua loa rồi chôn trực tiếp rác thập cẩm thu được từ thành phố.
Một cái bãi chôn lấp lý tưởng cần phải được thiết kế với màng lót đáy hoàn hảo, hệ thống lọc, hệ thống bơm lên với mọi giá để leachate không ngấm ra ngoài. Ngày nay các vật liệu lót hiện đại được làm với độ bền tối đa, bảo vệ bãi chôn lấp trong nhiều năm, nhưng theo EPA và các chuyên gia môi trường khác, kể cả những màng lót xịn nhất vẫn sẽ có ngày rò rỉ và làm chất độc từ rác thoát ra. Một khảo sát vào năm 2000 trên các bãi chôn lấp của Mỹ thì có tận 82% các bãi chôn lấp có rò rỉ, làm leachate ngấm ra đất, ô nhiễm đất, ô nhiễm nguồn nước ngầm, gây vô vàn tác hại.
Khi bạn vứt cái lõi táo vào sọt rác, bạn cảm thấy khá thoải mái, bạn nghĩ rằng nó chỉ là cái lõi táo, nó xinh xắn và hoàn toàn thiên nhiên, rồi nó sẽ tan đi và trở thành đất ở đâu đó thôi. chắc chắn sẽ có nhiều bạn nghĩ như thế, nhưng thực ra khí metan là vấn đề lớn thứ 2 của bãi chôn lấp và rác thải hữu cơ lại là thủ phạm chính. Các bãi chôn lấp được coi như là “các hầm mộ khô” , nơi mà cả những rác thải hữu cơ như lá cây, đồ ăn thừa cũng rất khó phân hủy. ( Bãi chôn lấp Fresh Kills ở Staten Island đã tìm ra những mẩu báo và bánh mỳ xúc xích còn nguyên vẹn sau 30 năm ). Và nếu như chúng phân hủy trong điều kiện không lý tưởng, rác hữu cơ sẽ tạo ra khí metan.
Quá trình phân hủy (compost) cần được diễn ra trong môi trường giàu oxy và ánh sáng để trở thành lớp mùn màu mỡ cho đất, quá trình phân hủy này thải ra khí CO2. Rác hữu cơ trong các bãi chôn lấp không có điều kiện tốt như vậy để phân hủy. Bãi chôn lấp chồng chất rác lên mỗi ngày và làm các tầng dưới bị nén chặt, trở nên rất thiếu ánh sáng và oxy. Quá trình phân hủy mà thực hiện trong môi trường thiếu oxy (yếm khí) sẽ sản sinh ra khí metan, một loại khí gây hiệu ứng nhà kính gấp 33 lần CO2.
Nhiều bãi chôn lấp dùng công nghệ để chiết xuất khí metan thành năng lượng, nhưng chắc chắn vẫn sẽ có lượng khí metan thoát ra ngoài gây ảnh hưởng tới môi trường. Vì vậy cái lõi táo xinh đẹp của tôi có lẽ sẽ tốt hơn nếu được compost đúng cách hoặc đơn giản là quăng vào góc vườn nào đó.
Đốt rác cũng không phải ý gì hay hơn. Việc đốt rác tạo ra nhiều khí độc, gây hiệu ứng nhà kính như CO2 , N20, và tro tàn chứa nhiều chất độc vẫn sẽ trở về bãi chôn lấp.
Mùa hè vừa qua đã xảy ra một cơn bão ruồi bủa vây cuộc sống của người dân gần bãi chôn lấp Nam Sơn – là bãi rác chính của Hà Nội, họ quét được hàng kg ruồi chỉ trong vài tiếng và phải ăn cơm trong màn. Ruồi nhặng, nguồn nước không đảm bảo, mùi khó chịu và rất nhiều các vấn đề ảnh hưởng tới chất lượng sống khu dân cư. Và ảnh hưởng của các bãi rác có vẻ chỉ ngày một lan rộng hơn.
Các bãi chôn lấp thường xuyên quá tải rất nhanh. Rác thải đô thị vẫn ngày một nhiều lên, làm cho việc thu gom tốn công sức hơn rất nhiều, chắc bạn chẳng còn xa lạ gì với hình ảnh xe rác phải dựng thêm ván gỗ để chứa được gấp đôi gấp ba lần thể tích xe. Lượng rác tiếp tục tăng từ 10-20% qua mỗi năm, tăng gấp rưỡi vào dịp tết.
Vì rác nhiều lên nên việc thu gom không thể triệt để, ước tính mỗi ngày chỉ có thể thu được 80% rác thải ra của đô thị, còn 20% thì đi đâu? Chúng ở ven đường, ở trên cây, trên nóc nhà hoặc chất đống thành các bãi rác lộ thiên ở đâu đó. Những rác rơi vãi này dễ dàng theo nước mưa đi vào đường cống rãnh, cản trở việc thoát nước khi mưa lớn, gây úng lụt , rồi đi ra sông, cuối cùng là ra Đại Dương.
Rác hữu cơ như thực phẩm thừa , giấy bìa …loại rác có thể phân hủy tự nhiên được chiếm tỷ lệ rất lớn (vào khoảng 30-45% tổng lượng rác). Đáng nhẽ chúng có thể trở thành dinh dưỡng cho đất và biến mất thì lại bị chôn vùi trong đống rác thập cẩm, rất khó phân hủy mà nếu phân hủy còn gây hại thêm cho môi trường.
Rác thải sinh hoạt của cuộc sống hiện đại càng ngày càng phức tạp và có nhiều độc tố. Bãi chôn lấp có thẻ hay về mặt lý thuyết, nhưng trên thực tế, ta không dám mong đợi đến ngày nó trở thành đồi xanh, bên trong nó đến rác hữu cơ còn khó phân hủy (nhựa thì mãi trường tồn rồi), chỉ mong bãi chôn lấp nằm yên ở một chỗ và không gây ảnh hưởng gì tới xung quanh.
Tóm lại, chúng ta hãy thử nhìn vào thùng rác của chúng ta, cái gì thật sự cần thiết, cái gì bị vứt đi ngay sau khi mua về? Nếu như rác hữu cơ được ủ đúng cách để làm đất cho cây nào đó, nếu như giảm được lượng rác dùng một lần, sử dụng hết chức năng của đồ đạc trước khi vứt bỏ chúng, thì bãi chôn lấp chắc sẽ giảm tải được rất rất nhiều. Hãy cùng Thư viện Hướng dẫn chung tay xây dựng lối sống lành mạnh Plastic free và Zero waste nhé!